کرونا؛ ارتباطات انسانی در قرنطینه

📝منصور ساعی، استادیار ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

 سیبنا ،کرونا امروز فقط یک بیماری نیست و به یک مساله اجتماعی تبدیل شده است که طی آن نظام ارتباطات انسانی معمول در جامعه را تحت تاثیر قرارداده است. بدین سان که طی دوماهی که از اپیدمی و پاندمی کرونا در ایران و جهان می گذرد، کرونا ارتباطات میان فردی انسان ها به ویژه تعامل و دیدارها و دورهمی های حضوری و مناسک و آداب معاشرت را دگرگون کرده است.

ارتباطات انسانی را می توان فرآیند خلق و مبادله اطلاعات، نمادها، احساسات و معانی از طریق رفتارهای کلامی یا غیرکلامی در بین دو یا چند نفر یا یک گروه تعریف کرد که به صورت حضوری چهره به چهره یا از طریق واسطه¬هایی چون رسانه¬ها و تلفن همراه و ابزارهای تعاملی نوین شکل میگیرد.

گرچه دگرگون شدن نظام ارتباطات میان فردی سنتی در جامعه ایرانی ریشه در مدرنیزاسیون جامعه و خانواده ایرانی دارد. طی دهه¬های اخیر، جامعه ایران در معرض تحولات و تجربه های گوناگون تاریخی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده است
توسعه شهرنشینی، توسعه خانواده هسته ای، تغییر نظام کسب وکار و اشتغال، افزایش مصرف فرهنگی و رسانه ای، افزایش ضریب نفوذ رسانه های ملی و فراملی، ظهور و توسعه اینترنت و فناوری های ارتباطی نوین، تغییر سبک زندگی و دگرگون شدن نحوه گذران اوقات فراغت نظایر آن از جمله مهمترین تحولاتی بوده که جامعه ایرانی در دوران معاصر پشت سر گذاشته است. یکی ازپیامدهای این تحولات این است که ارتباطات میان فردی مردم نظیر گردهمایی های شبانه و دورهمی های خانوادگی و فامیلی و دوستانه در جامعه ایرانی بتدریج کاهش پیدا کرده است.

شیوع ویروس کرونا گرچه درکوتاه مدت در جامعه ایرانی نظام ارتباطات انسانی را دچار اختلال کرده است، اما شاید در نهاد خانواده فرصت هایی را خلق کند که در مواقع عادی کمتر سراغی می توان از آن گرفت. در واقع در ایران همانند سایر نقاط جهان، تشویق و ترغیب و اجبار به در خانه ماندن و قرنطینه خانگی می تواند چند پیامد مثبت و مهم برای خانواده ها در پی داشته باشد:

🔹 قرنطینه به مثابه فرصت ارتباطات گفتگومحور و دیالوگ بین والدین و فرزندان: فرصت های ارتباطات و تعاملات میان فردی اعضای یک خانواده، زمان هایی از شب وروز است که به صورت حضوری با هم تعامل و ارتباط دارند. خانواده، نخستین نهاد اجتماعی است که فرزندان در آن نوع و کیفیت ارتباطات میان فردی و کنش ارتباطی را با والدین و سایر خود تجربه می کنند. ارتباطات میان فردی مکانیزمی است که طی آن اعضای خانواده نیازها، خواسته ها، عواطف، نگرانی¬ها و دغدغه ها، تجربه ها، افکار و دیدگاه ها و احساسات خود را با یکدیگر درمیان می¬گذارند، مشورت می گیرند، تصمیم اتخاذ می کنند، ازهمدیگر حمایت و پشتیبانی عاطفی و روانی می¬کنند و تضادها و تنش ها را رفع می کنند. اینکه خانواده ها تا چه میزان از این فرصت ارتباطی برای تقویت ارتباطات گفتگومحور و شکل گیری دیالوگ استفاده کرده اند، اهمیت زیادی دارد.

🔹 قرنطینه به مثابه فرصتی برای تقویت دورهمی های خانوادگی و دوستانه آنلاین: یکی از پیامدهای کرونا گسترش بهره گیری از رسانه ها و ابزارهای تعاملی آنلاین نظیر اپلیکیشن های موبایلی برای برقراری ارتباطات تعاملی و تشکیل دورهمی های مجازی به ویژه استفاده از قابلیت های پیام رسان های موبایلی نظیر واتس آپ و … برای شکل دهی یک گفتگوی چندجانبه و میتیتگ فامیلی است. در واقع اعضای خانواده، اقوام و فامیل در قرنطینه خانگی خود آنلاین با هم دیدار و تعامل می کنند، از هم باخبر می شوند و این تجربه ارتباطات انسانی رسانه ای شده در حال فراگیرشدن است.

🔹 قرنطینه به مثابه فرصتی برای تقویت فراغت جمعی خانواده محور: یکی از فرصت های مهم کرونا و قرنطینه شکل گیری و توسعه ارتباطات میان فردی الدین و فرزندان از طریق خلق و تنظیم برنامه های فراغتی- ارتباطی درون خانه ای مشترک نظیر دیدن یک فیلم مشترک و نقد و تحلیل آن، مطالعه یک کتاب و بحث و گفتگو در مورد محتوای آن و فعالیت هیجانی و بازی مشترک و نظایر آن است. گرچه یکی از پیامدهای قرنطینه در برخی خانواده ها توسعه فراغت فردی رسانه محور است.بدین سان که اعضای خانواده بیشتر اوقات فراغت خود را صرف دیدن فیلم به صورت فردی، استفاده ازابزارهای ارتباطی نوین و موبایل های هوشمند، بازی کامپیوتری و حضور در رسانه های اجتماعی آنلاین می گذراند که زمینه تعامل و شکل گیری یک ارتباطات انسانی مثبت را از آنها سلب می کند.

🔹 قرنطینه به مثابه فرصتی برای افزایش کیفیت ارتباطات در خانواده: کیفیت ارتباطات میان فردی را می توان در وجود روابط باز، گفتگومحور، برابر، صمیمانه، مثبت، همدلانه و اعتمادآمیز و اجتناب از تضاد و تعارض و تنش در روابط والدین و فرزندان دانست.