از مبدع خطوط بنام تا ثبت برنامه حفاظت

سیبنا: مرجان حاجی رحیمی

روزنامه نگار

شاید کمتر کسی در جهان و حتی ایران بداند که «ابن مقله بیضاوی شیرازی» (۲۷۲- ۳۲۸ قمری) وزیر ایرانی دربار عباسیان، زاده روستای بیضای استان فارس، نخستین کسی بود که خطوطی را که امروزه در جهان اسلام با آن کتابت میشود، ابداع کرد که به «اقلام ستّه» یا «خطوط ششگانه» معروف است و شامل مشهورترین خطوط یعنی نسخ، ثلث، توقیع، رقاع، ریحان و محقق میشود. اما متاسفانه از آنجا که در سالهای اولیه ورود اسلام به ایران، اسامی ایرانیان و خط رسمی کشور عربی شده بود، خیلی ها دانشمندان و بزرگان ایرانی را عرب می پندارند.

سالها گذشت و این خطوط برای نوشتن متون عربی بیشتر مورد استفاده شد. حتی روی کتیبه های مساجد و مدارس مذهبی نیز از این خطوط استفاده می شد تا اینکه «میرعلی تبریزی» در قرن نهم از ادغام دو خط نسخ و تعلیق، خط نستعلیق را به وجود آورد که خطی است کاملا ایرانی، بعدها خط شکسته نستعلیق نیز که بیشتر به دلیل تندنویسی خط نستعلیق شکل گرفته بود توسط «مرتضی قلی خان شاملو» حاکم هرات و «محمد شفیع هروی» معروف به «شفیعا» ابداع شد و «درویش عبدالمجید» در قرن دوازدهم آن را به اوج رساند.
حالا در شانزدهمین جلسه کمیته بین‌الدول محافظت از میراث فرهنگی ناملموس در مقر سازمان یونسکو در پاریس طی روزهای ۱۳ تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۱ (برابر با ۲۲ تا ۲۷ آذرماه ۱۴۰۰) سه نوع خوشنویسی به ثبت جهانی درآمدند.
دانش، مهارت و شیوه خوشنویسی عربی که پرونده‌ای مشترک از سوی ۱۶ کشور شامل عربستان سعودی، الجزایر، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، لبنان، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، سودان، تونس، امارات متحده عربی و یمن بود و از آنجا که اعراب خطی غیر از اقلام سته ندارند مگر خط کوفی، جاداشت ایران نیز در این پرونده جای می گرفت.
بعدی ترکیه است که موفق شد پرونده «خوشنویسی سنتی در هنر اسلامی» را به فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهانی خود اضافه کند.
و در نهایت ایران برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران نه هنر خوشنویسی نستعلیق و شکسته نستعلیق را در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری به ثبت جهانی رساند که به مجموعه اقداماتی اشاره دارد که طی چند دهه گذشته برای پاسداری از این هنر ایرانی اسلامی در ایران جریان داشته و تداوم دارد. اما آنچه در ایران ملموس است، این است که هنر خوشنویسی از آموزش و پرورش رخت بربسته و تنها به آموزشهای انجمن خوشنویسان بسنده می شود که امیدواریم با ثبت این پرونده در آینده، خوشنویسی ایرانی که نستعلیق و شکسته نستعلیق را بیشتر یادآور می شود، جدی تر گرفته شود.