چه رویکردی به حفظ تمامیت ارضی ارمنستان کمک خواهد کرد؟

سیب پرس– دکتر احسان موحدیان: در ماه های اخیر و به خصوص پس از تسخیر قراباغ کوهستانی توسط نیروهای باکو و اخراج و آوارگی نزدیک به ۱۲۰ هزار ارمنی از این منطقه بحث و تبادل نظر در مورد رویکرد مناسب در جامعه ارمنستان به منظور حفظ استقلال و تمامیت ارضی این کشور بالا گرفته و به طور کلی دو نوع دیدگاه در این حوزه مطرح است.

نیروهای نزدیک به دولت ارمنستان و احزاب حامی نیکول پاشینیان با دور شدن از روسیه تاکید می کنند که رویکردی که تاکنون برای دفاع از ارمنستان درپیش گرفته شده بود اشتباه بوده و دیگر نباید تنها به یک کشور برای حفظ امنیت ارمنستان اتکا کرد. از این رو ارمنستان نیاز به شرکای امنیتی متنوع و متعدد دارد و لذا نزدیکی به غرب و ناتو در کنار حفظ روابط سیاسی و امنیتی سطح پایین تر با روسیه در دستور کار قرار گرفته است. دولت ارمنستان از اینکه روسیه در جنگ ۲۰۲۰ کمک جدی به این کشور نکرده، برای حفاظت از ارامنه قراباغ فعال نبوده و هم اکنون نیز اعلام نمی کند که باکو بخش هایی از خاک اصلی ارمنستان را در اشغال خود دارد و باید این مناطق را تخلیه کند، ناراحت و رنجیده خاطر است.

از سوی دیگر مخالفان دولت ارمنستان و مقامات روسیه نیز از غربگرایی فزاینده نیکول پاشینیان و همکاران وی در دولت، باز کردن تدریجی پای مقامات امنیتی و اطلاعاتی و نظامی ناتو به ارمنستان و عدم شرکت مقامات ارمنستان در نشست های پیمان سی اس تی او و لفاظی های گاه و بیگاه ضدروسی در ایروان خشمگین هستند. آنها استدلال می کنند که وقتی پاشینیان خود قراباغ کوهستانی را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان دانسته، دیگر نباید توقعی از روسیه داشته باشد.

در این میان باید دید که غرب چرا اصرار دارد ارمنستان را به سمت خود بکشد و آیا مقامات غربی کمکی به حفظ امنیت و استقلال ارمنستان خواهند کرد یا در شرایط حساس این کشور را رها خواهند کرد؟

یکی از کشورهایی که بسیار از آن یاد می شود فرانسه است که اخیرا کمک های نظامی نیز به ارمنستان داشته که البته در مورد کیفیت و کارآیی ادوات ارسالی آن به ایروان حرف و حدیث هایی وجود دارد. در عین حال باید توجه داشت که توجه فرانسه به ارمنستان و برخی کشورهای دیگر در آسیای میانه ناشی از اخراج این کشور از قاره آفریقا و کوتاه شدن دست دولت سارکوزی از منابع نی معدنی در گابن، مالی، نیجر و … است. فرانسه که دیگر قادر به استخراج اورانیوم از نیجر نیست، برای این کار به سراغ کشورهای آسیای میانه آمده است و البته به منابع معدنی متنوع جنوب ارمنستان که فعلا به طور عمده در کنترل روسیه است، چشم طمع دارد. در عین حال تلاش فرانسه و برخی کشورهای دیگر ناتو برای کنترل و نظارت بر راه های ارتباطی و مسیرهای زمینی یا نفوذ در ارتش ارمنستان نیز بیشتر با هدف تهدید ایران و روسیه رخ می دهد و خبر خوشایندی برای این کشورها تلقی نمی شود.

تعاملات نزدیک و گسترده اخیر ارمنستان با انگلستان نیز بسیار حیرت آور و غیرمنطقی است. چون انگلیس طراح اصلی کریدور جعلی زنگزور و محرک اصلی و پشت پرده باکو برای حمله به ارمنستان و اشغال بخش های زیادی از خاک این کشور بوده و قصد دارد با تسهیل اشغال جنوب ارمنستان این منطقه را به کانونی برای حضور نیروهای ناتو، صهیونیست ها، تکفیری ها و تجزیه طلبان ضدایرانی مبدل کند.

همچنین باید توجه داشت تلاش ارمنستان برای بهبود روابط با ترکیه اگر چه با نیت کاهش دشمنی و خصومت این کشور که حامی باکو است، صورت می گیرد؛ اما در نهایت به گسترش نفوذ اقتصادی و امنیتی ترکیه در قفقاز جنوبی و بی ثبات شدن این منطقه می انجامد که باز هم به ضرر ارمنستان، ایران و روسیه تمام می شود.

پیش از این اقدامات بی ثبات کننده ترکیه و آمریکا و غیره در سوریه باعث شد روسیه و ایران با درک آنی تبعات این خطر جدی، به یکدیگر نزدیک شوند و دولت بشار اسد را حفظ کنند. نتیجه درخشان این همکاری می تواند برای حفظ امنیت و ثبات ارمنستان نیز درس آموز و الهام بخش باشد. اگر ارمنستان همکاری با روسیه و ایران را کاهش دهد و به سمت ناتو و غرب چرخش کند نه تنها بحران و بی ثباتی را از خود دور نکرده، بلکه با ایجاد حساسیت در همسایگان و متحدان نزدیک خود آنها را برای تداوم همکاری و حمایت از خود دچار تردید خواهد کرد؛ به خصوص که در شرایط فعلی دولت علیف همکاری های خود با روسیه را در سطح بالا حفظ کرده و می خواهد نهایت استفاده را از ابهام و سردرگمی در سیاست خارجی دولت ارمنستان داشته باشد.

با توجه به تداوم جنگ در غزه و کاهش توان و انگیزه غرب برای حمایت از اوکراین ممکن است در آینده نزدیک روسیه شرایط خود را به اوکراین تحمیل کرده و مرزهای جدید این کشور ترسیم شود. در نتیجه پوتین فرصت بیشتری برای تمرکز بر مسائل قفقاز جنوبی خواهد داشت.

بعید است کشورهای غربی که در اوکراین نتوانستند روسیه را عقب برانند، انگیزه ای برای درگیری با پوتین در ارمنستان داشته باشند و لذا اگر ایروان رویکرد غربگرایانه افراطی فعلی را ادامه دهد، با روسیه ای که پایگاه های نظامی متعددی نیز در ارمنستان دارد، دچار مشکل خواهد شد.

در این شرایط دولت ارمنستان می تواند از توصیه ها و نظرات دلسوزانه مقامات ایران بهره مند شده و یک الگوی مبتنی برهمکاری منطقه ای را در پیش بگیرد. اصرار بر بازکردن پای نیروهای فرامنطقه ای به قفقاز کمکی به حفظ ثبات و امنیت این منطقه نکرده و با توجه به مخالفت قدرت هایی مانند ایران و روسیه با این رویکرد، تاکید بر آن به نفع ارمنستان نخواهد بود. البته این حق طبیعی ارمنستان است که با کشورهای مختلف دنیا رابطه حسنه و مبتنی بر احترام و حفظ منافع متقابل داشته باشد. اما تسلیم شدن در برابر زیاده خواهی های کشورهای غربی که قصد دارند ارمنستان را به سرپلی برای تهدید امنیت و ثبات ایران و روسیه مبدل کنند و در سه سال اخیر هم جز اقدامات نمادین و خنثی گامی برای دفاع از تمامیت ارضی ارمنستان برنداشته اند، به طور قطع با واکنش متقابل مواجه خواهد شد.

ایران علی رغم اینکه با دولت ارمنستان پیمان امنیتی و نظامی خاصی منعقد نکرده، همواره حامی حفظ امنیت و ثبات و مرزهای آن بوده و اگر دولت آقای پاشینیان در کنار روابط گسترده فرهنگی و اقتصادی، برای حفظ امنیت و ثبات و یکپارچگی این کشور دیدگاه های تهران را مورد توجه قرار دهد، آینده روشن تری در انتظار آن خواهد بود. ایران هرگز متحدان صادق و وفادار خود را تنها نگذاشته و آنچه که در یک دهه اخیر در یمن و فلسطین و لبنان و سوریه و عراق رخ داده می تواند برای مقامات ارمنستان آموزنده و رهگشا باشد.