تابستان گرمی در سال ۲۰۵۰ است و شما در حال آماده سازی برای یک جلسه‌ی طولانی هستید. بسیاری از همکاران شما از خانه در این جلسه شرکت می‌کنند و تصاویری از صورت و بدنشان مانند هولوگرام‌هایی توسط پروژکتور بر روی صندلی‌های اتاق کنفرانس قرار می‌گیرد. اما شما به محل کار خود آمده‌اید و با خوراکی‌های کوچکی که بر روی میز جلسه چیده شده‌اند از خود پذیرایی می‌کنید. بعد از مدتی برای هوا تازه کردن و نوشیدن قهوه از اتاق کنفرانس بیرون می‌آیید. ماشین‌ها در خیابان بدون سرنشین هستند و مردم در خیابان درحالی که به اینترنت متصل‌اند، قیمت سهام خود را چک می‌کنند.

شما یک لاته با شیر سفارش می‌دهید؛ تنها نوع شیر که بعد از فروپاشی صنعت لبنیات مقرون به صرفه است. کیف پول خود را در می‌آورید و چند اسکناس تا‌شده را از آن بیرون می‌کشید و قبل از آن که آن را وارد دستگاه کنید، سعی می‌کنید کمی آن هارا صاف کنید.

صبر کنید! اسکناس‌های تا‌شده؟ مگر حرف از آینده نمی‌زنیم؟ در ۵۰ سال آینده کسی از اسکناس استفاده نخواهد کرد. اینطور نیست؟

روابط ناگسستنی میان انسان و اسکناس

   پیش‌بینی ناپدید شدن پول شاید کمی زود هنگام باشد. با ظهور کارت‌های بانکی، پرداخت اینترنتی و ارزهای رمزنگاری شده مانند بیتکوین، سر و صدای نابودی اسکناس بالا گرفته است. حتی با شیوع ویروس کرونا نیز استفاده از پول فیزیکی تا حد بسیار زیادی پایین آمده است. ممکن است به نظر رسد که پول فیزیکی به زودی عضوی از گذشته شود اما اگر کمی دقیق‌تر به شواهد نگاه کنیم، روابطی ناگسستنی میان ما و اسکناس و سکه برقرار است.

پول فیزیکی برای هزاران سال به دلیلی در میان ما باقی مانده است. اسکناس اساساً قابل ردیابی نیست، قابل اطمینان است و به طور گسترده پذیرفته شده ‌است. اگر برق قطع شود یا در سیستم الکترونیکی که تجارت آنلاین را برپا نگه می‌دارد اشکالی پیش آید، پول فیزیکی به کار می‌رود. اگر کسی بخواهد مطمئن باشد که روش پرداخت هزینه‌اش مورد قبول پذیرنده است، اسکناس بهترین انتخاب خواهد بود. و اگر کسی بخواهد پرداختی غیر قابل ردیابی انجام دهد. پول فیزیکی بهترین گزینه است.

به سادگی می‌توان گفت هیچ سیستم پرداخت جایگزینی که به اندازه‌ی پول فیزیکی قابل اعتماد و در دسترس باشد وجود ندارد. بیتکوین ناشناس است اما در حال حاضر ارزی ناپایدار می‌باشد و استفاده از آن برای همه راحت و کارآمد نیست. کارت‌های اعتباری به طور گسترده استفاده می‌شوند اما خرید شما را به حسابتان مرتبط می‌کنند و در نتیجه شما به عنوان پرداخت‌کننده قابل شناسایی هستید. پرداخت‌های P2P و آنلاین نیازمند یک اپلیکیشین یا وبسایت برای انجام خرید می‌باشند که همچنان به راحتی قابل ردیابی هستند.

در ادامه، مسئله‌ی اطمینان جهانی پیش می‌آید. در این مورد دلار آمریکا را در نظر بگیرید. این ارز در خارج از مرز‌های ایالات متحده نیز ارزشمند است به طوری که دو‌سوم دلار آمریکایی موجود در جهان خارج از این کشور وجود دارد. مردم برای مواقع ضروری ارز ذخیره می‌کنند و این به آن‌ها اطمینان خواهد داد که در هر اتفاقی، این ارز به کار خواهد آمد.

آمار و ارقام پول فیزیکی درحال گردش در جهان

   امروزه تکنولوژی درحال طراحی سیستمی است که بتواند تمام و کمال جایگزین پول نقد شود. اما هنوز چنین سیستمی وجود ندارد. به همین دلیل است که وقتی به آمار و ارقام پول فیزیکی درحال چرخش در جهان نگاهی بیاندازیم، همچنان اسکناس و سکه درمیان مردم رایج است.

نمی‌توان به راحتی به مقدار استفاده‌ی روزانه‌ی پول فیزیکی توسط مردم، عددی نسبت داد. یکی از ویژگی‌های بخصوص پول فیزیکی غیر قابل ردیابی بودن آن است. در نتیجه اطلاعات مربوط به پول فیزیکی تنها نگاهی اجمالی بر این موضوع می‌باشد. اولین روش برای تخمین مقدار پول نقد مورد استفاده، محاسبه میزان گردش آن یا به بیان دیگر محاسبه‌ی میزان تراکنش‌های آن است. با توجه به این تخمین، می‌توان گفت پول فیزیکی راهی طولانی را تا ناپدید شدن در پیش خواهد داشت.

در ایالات متحده، پول نقد در گردش بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲، ۴۲% افزایش یافته است و انتظار می‌رود که این مقدار سالانه ۵% افزایش داشته باشد. بر اساس گفته‌های اریک زایگلر، رئیس سازمان کرین کارنسی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان و تولیدکنندگان اسکناس در جهان، میانگین رشد جهانی استفاده از اسکناس سالیانه ۷% است. به هرحال این اعداد همه تخمینی از این مقدار است. هیچ‌کس به طور دقیق نمی‌داند چه تعداد اسکناس در جهان وجود دارد و چه تعداد تراکنش روزانه توسط پول نقد انجام می‌شود.

اما برای آن که بتوان میزان پول نقد در حال گردش میان افراد را تخمین زد، اقتصاددانان مدل‌ها و نظرسنجی‌هایی را طراحی می‌کنند. برای مثال در هلند، اقتصاددان نیکول جانکر و تیمش در بانک ملی هلند با طراحی نظرسنجی از شرکت‌کنندگان درخواست کرد تا تراکنش‌های روزانه‌ی خود را اعم از نقد و غیر نقد یادداشت کنند. از همین طریق، جانکر و تیمش به تصویری کلی از چگونگی انجام خرید توسط مردم هلندی دست یافتند.

هلند نمونه‌ی جالبی برای مطالعه است، چراکه بخش خرده‌فروشی اخیرا پرداخت‌های کارتی را به طور گسترده‌ای رواج داده است. در حال حاضر ۱۴۰۰ سوپرمارکت در هلند تنها پذیرای کارت‌های بانکی برای پرداخت هستند و پول فیزیکی قبول نمی‌کنند. در نتیجه در چند سال اخیر، استفاده از کارت‌های پرداختی سالیانه ۸% رشد داشته است. اما با این حال، اسکناس همچنان پادشاهی می‌کند. در سال ۲۰۱۲، ۲٫۷میلیارد پرداخت توسط کارت انجام شده است، اما تقریباً ۳،۵ تا ۴ میلیارد پرداخت توسط پول نقد انجام شده است.

مطالعات درباره‌ی کشورهای دیگر نیز نتایج مشابهی را به همراه داشته است. در بریتانیا، طبق گزارش منتشر شده توسط شورای پرداخت‌های UK (که اکنون UK Payments نامیده می‌شود)، نیمی از معاملات توسط مصرف‌کنندگان در سال ۲۰۱۳ با پول نقد صورت گرفته است. این مقدار تا سال ۲۰۱۶، ۵۰% کاهش یافته است اما پیش‌بینی مبنی بر ناپدید شدن پول فیزیکی وجود ندارد. حتی کشور‌هایی مانند سوئد و دانمارک که پیشگامانی در حوزه حذف پول نقد از چرخه اقتصادی هستند نیز هنوز نتوانسته اند به طور کامل پول را حذف کنند.

در یکی از مطالعات انجام شده بر روی نظرسنجی‌های چند کشور از جمله استرالیا، فرانسه، کانادا، آلمان و هلند، ۴۶ تا ۸۲ درصد تراکنش‌های انجام شده در سال ۲۰۱۲ توسط اسکناس و سکه انجام شده است. همچنین این مطالعه نشان می‌دهد که میزان استفاده از پول فیزیکی در هر کشور متفاوت است و همه‌ی کشور‌ها روند یکسانی را طی نمی‌کنند.

وابستگی غیر منطقی به اسکناس

   تمایل ما برای استفاده از پول نقد شاید به دلیل رابطه‌ی عجیب ما با سکه و اسکناس است. همانند بسیاری از تصمیمات و ترجیحات انسان‌ها، وابستگی به پول نقد امری غیر منطقی است. مردم میان پول نقد و پول الکترونیکی تفاوت قائل می‌شوند، هرچند که هردو دارای یک ارزشند.

اریک اولمن، روانشناس از دانشکده مدیریت پاریس، مطالعاتی را در این زمینه انجام داده است. تحقیقات او نشان می‌دهد که چگونه افراد حس متفاوتی نسبت به انواع مختلف پول دارند. او می‌گوید: “این احساس غیر منطقی وجود دارد که اگر پول فیزیکی باشد، شما مالکیت بیشتری بر روی آن خواهید داشت. اگر یک اسکناس دلار را بیشتر لمس کنید، آن اسکناس بیشتر به شما تعلق دارد.”

اولمن این ایده را با ارائه‌ی مجموعه‌ای از سناریوهای مختلف برای شرکت‌کنندگان، آزمایش کرد. در یکی از این سناریوها، اولمن داستانی از تد و دنا را برای داوطلبان شرکت‌کننده در آزمایش تعریف می‌کند. داستان در ۵۰ سال گذشته اتفاق می‌افتد زمانی که پدربزرگ تد ۱۰۰۰ دلار از پدربزرگ دنا می دزدد. تد سرانجام این پول را به ارث می‌برد. در سناریوی اول، تد جعبه‌ای حاوی ۱۰۰۰ دلار پول نقد را دریافت می‌کند که از پدربزرگش به او رسیده است. در سناریوی دیگر، پدربزرگ تد این پول را در حساب تد پس‌انداز می‌کند. هنگامی که دنا درمی‌یابد این پول نزد تد است، از او درخواست می‌کند که آن را بازگرداند.

سپس از داوطلبان پرسیده شد که آیا تد باید پول را به دنا بازگرداند یا خیر؟ افرادی که داستان را با جعبه‌ی پول شنیده بودند، تمایل بیشتری به پس دادن پول به دنا داشتند. و کسانی که نسخه‌ی دوم داستان را شنیده بودند، تصور داشتند که تد دیگر پولی به ارزش پول دزدیده شده ندارد و او را مجبور به بازگرداندن پول نکردند. این نوع طرز تفکر تنها مربوط به جعبه‌ی پول نیست، بلکه گاهی اوقات مسائل بزرگ‌تری را شامل می‌شود. برای مثال در تحقیقات دیگری که انجام شد، مطالعات نشان داد که در جرایم سایبری، افراد حس گناه کمتری نسبت به دزدی اشیاء فیزیکی دارند.

البته که هرکدام از این واکنش‌ها حد و مرزی دارند. اولمن می‌گوید: “اگر از حساب بانکی شما پول کم شود، همچنان احساس می‌کنید که از شما دزدی شده است. اما اگر به همان مقدار پول فیزیکی از شما دزدیده شود، شما حسی متفاوت خواهید داشت و تصور می‌کنید مقدار پول بیشتری از شما دزدیده شده است.” اولمن اشاره می‌کند:” این در واقع نشان دهنده‌ی ویژگی عجیب ذهن انسان است که با وجود اعتقاداتی که همواره در ذهنش دارد، تلاش می‌کند تا منطقی عمل کند.”

اما آیا این بدان معناست که ما در مقابل ناپدید شدن پول مقاومت می‌کنیم؟ شواهدی در این مورد وجود دارد. در ایالات متحده، واکنش شدیدی نسبت به حذف سکه‌ی پنی از میان سکه‌ها ایجاد شد، علیرغم آنکه ارزش این سکه بسیار کمتر از هزینه‌ی تولید آن است. و یا برای مثال، در استرالیا صبحت از حذف سکه ۵ سنتی موجب نگرانی در مورد از دست دادن درآمد موسسات خیریه از طریق مقادیر کوچک شد.

تاریخ نیز نشان می‌دهد که پول فیزیکی حس امنیتی به ما می‌دهد که در مقابل ارزهای دیجیتال این حس را در میان افراد بر نمی‌انگیزد. زمانیکه بحران مالی پیش می‌آید، مردم ترجیح می‌دهند پول خود را در دست داشته باشند، تا آن که موسسه‌ی مالی به علت نبود پول کافی، سرمایه شان را بازنگرداند.

البته که این امکان وجود دارد کشور غربی پیشرفته‌ای همچون ایالات متحده، نسبت به سایر کشورها وابستگی بیشتری به پول فیزیکی داشته باشند. به گفته‌ی نیکولاس کریستین، پژوهشگری در دانشگاه کارنگی ملون، میزان وابستگی هر ملت به پول نقد متفاوت از سایر ملت‌هاست. و این وابستگی برای ملت آمریکا بسیار زیاد می‌باشد. و شاید یکی از دلایل آن، ثابت بودن ازرش دلار آمریکاست. در مقابل، کشورهای دیگر هر کدام دوره‌هایی از فراز و نشیب در ارزش واحد پولی خود داشته‌اند. این می‌تواند دلیلی برای اطمینان و وابستگی بیشتر ملت آمریکا به واحد پول خود نسبت به سایر کشورها باشد.

آمریکا و اروپا همواره پیشرو نیستند!

   درحالی که انتظار می‌رود کشورهای اروپایی و آمریکا در تکنولوژی پیشرو باشند، بعضی از بهترین نوآوری‌های مالی از هیچکدام از این کشورها نیامده است. در برخی کشورهای درحال توسعه تراکنش‌های پول نقد، به سرعت توسط پرداخت‌های دیجیتالی بوسیله‌ی تلفن همراه جایگزین شده است. ممکن است در سال ۲۰۳۰ آمریکایی‌ها برای خریدن قهوه از پول نقد استفاده کنند، در صورتی که در کنیا اینگونه نخواهد بود.

در سال ۲۰۰۷، کنیایی‌ها استفاده از سیستمی به نام M-Pesa را آغاز کردند که هم اکنون بالغ بر ۱۷ میلیون کنیایی (حدود دو سوم جمعیت افراد برزگسال) از این سیستم استفاده می‌کنند. این سیستم بدین صورت است که کاربران با استفاده از فرستادن پیام برای دیگران، پول جابجا می‌کنند. دریافت‌کننده، پیام فرستاده شده را به صرافی برده و پول خود را دریافت می‌کند و در این میان هیچ بانکی درگیر نخواهد شد.

بنجامین موزاتا، پژوهشگر دانشگاه تافتس در زمینه‌ی پول فیزیکی می‌گوید: کنیا یکی از بهترین سیستم‌های پرداخت موبایلی را در جهان دارد. هم‌اکنون M-Pesa نه تنها برای تراکنش‌های بزرگ، بلکه برای خرید غذا، لباس و پرداخت شهریه مدرسه نیز کاربرد دارد. در حال حاضر، M-Pesa پیشرفت بزرگی نسبت به ۱۰ سال گذشته داشته است به طوری که خیلی از امکانات جدیدی که به آن افزوده شده است، در سال ۲۰۰۷ حتی تصور هم نمی‌شد.

اما با این حال، در کشورهایی مانند ایالات‌ متحده و اروپا ممکن است راه‌اندازی سیستمی مانند M-Pesa زمان طولانی‌تری را نیاز داشته باشد. بخش اعظمی از موفقیت M-Pesa به این علت است که توسط سافاریکام، بزرگترین اپراتور موبایل در کشور کنیا، مدیریت می‌شود. در کشورهای دیگر، این رقابت میان اپراتورها  قوی‌تر است به طوری که اگر هرکدام از این اپراتورها بخواهد سیستم پرداخت موبایلی خود را ارائه دهد، به دلیل رقابت موجود ممکن است هیچکدام نتوانند سرویسی مناسب و یکپارچه‌ را ارائه دهند.

برای مثال سیستم اپل پی apple pay را در نظر بگیرید. اپل برای تطبیق دادن این سیستم در ایالات متحده و کشورهای دیگر، با موانع متعددی روبه‌رو شده است. آن‌ها با مشکلات زیادی برای بستن قرارداد با چین مواجه شدند چرا که در این کشور، یک سازمان تراکنش‌های میان بانک‌هارا کنترل می‌کند.

نیاز به یادآوری است که M-Pesa تنها سیستمی برای آسان‌تر نمودن جابجایی پول نقد است؛ نه حذف کردن آن. کاربران برای واریز پول به حساب، به صرافی پول پرداخت می‌کنند و هنگامی که پولی برای آن‌ها فرستاده می‌شود، برای دریافت آن به صرافی مراجعه می‌کنند.

نهایتاً، درحالی که بسیاری از متخصصان حوزه مالی در این باورند که پول فیزیکی به زودی با تراکنش‌های دیجیتال و بیتکوین جایگزین خواهد شد، واقعیت پیچیده‌تر به نظر می‌رسد و موانعی که وجود دارد تنها با تکنولوژی قابل حل نیست. وابستگی روانی ما به پول، زیرساخت‌های موجود در بانک‌ها، لزوم به وجود آوردن سیستمی که قابل استفاده برای تمامی کاربران و فروشندگان باشد، همگی روند حذف اسکناس را آهسته‌تر از پیش می‌کنند.

تولید کنندگان پول

   اگر از مدیران کارخانه‌ی تولید اسکناس بپرسید که به علت پیش‌بینی نابودی اسکناس در آینده، آیا نگران ورشکستگی خود هستید، آن‌ها جواب خواهند داد: به هیچ وجه. اریکر زایگلر، مدیر کارخانه‌ی کرن کارنسی تولید‌کننده‌ی اسکناس می‌گوید: “صادقانه بگویم، با توجه به رشد نقدینگی، پیش‌بینی نمی‌شود که حتی در آینده‌ای نسبتاً نزدیک پول نقد و اسکناس از چرخه‌ی اقتصاد حذف شود.” از نظر زایگلر، حتی داشتن طرح اضطراری برای بحران از بین رفتن اسکناس نیاز نیست.

البته که حذف نشدن اسکناس به این معنا نیست که اسکناس‌ها همواره به همین شکل خواهند ماند. بانک‌ها و چاپ‌کنندگان اسکناس همواره با جعل‌کنندگان اسکناس در مبارزه هستند و این موضوع به قرن‌ها قبل باز می‌گردد. در نتیجه پیش بینی می‌شود که اسکناس‌ها دیجیتالی‌تر از حال خواهند شد تا از جعل آن جلوگیری شود.

تولیدکنندگانی همچون کرن کارنسی در حال طراحی اسکناس‌هایی با ویژگی‌های امنیتی پیشرفته هستند. این ویژگی‌ها باید به اندازه‌ی کافی بزرگ، قابل رویت و قابل تشخیص برای عوام باشند. به گفته‌ی اریک زایگلر، این ویژگی‌های امنیتی باید از نظر تکنولوژی پیشرفته باشند و همچنین به گونه‌ای واضح باشند که برای هر صندوقداری قابل تشخیص باشند. به همین دلیل، او بیان می‌کند که در آینده احتمالا همچنان پرتره‌های اشخاص سرشناس بر روی اسکناس‌ها وجود خواهد داشت. نه تنها به دلیل به یاد داشتن این افراد، بلکه به دلیل آن که جعل چهره‌ی افراد، جاعلان را به چالش می‌کشد و ما به عنوان یک انسان می‌توانیم نا‌هماهنگی هارا در چهره افراد تشخیص  دهیم. به گفته او، چهره‌ها بهترین ویژگی امنیتی هستند.

فراتر از ایجاد اسکناس‌هایی با ویژگی‌های امنیتی پیشرفته، دیگران پیشنهاد می دهند که دنیای دیجیتال را وارد دنیای فیزیکی کنند. در سال ۲۰۰۱، به دلیل جعل گسترده‌ی یورو که در یونان شناسایی شده بود، اتحادیه اروپا پیشنهاد اضافه کردن تراشه RFID به اسکناس را مطرح کرد. اما این پیشنهاد به سرعت رد شد چرا که هزینه‌ی تولید اسکناس به طور فزاینده‌ای بالا می‌رفت. اما از نظر متخصصان اسکناس‌های آینده بسیاری از این ویژگی‌های دیجیتالی را خواهند داشت. در واقع از نظر آن‌ها در این مورد مشکل تکنولوژی مطرح نیست، بلکه مشکل از زیرساخت‌های موجود می‌باشد. تراشه RFID تنها برای شخصی که دستگاه RFID خوان داشته باشد قابل استفاده است. تصور کنید شخصی در کنار سواحل تایلند می‌خواهد تخته‌ی موج سواری اجاره کند. آیا زیرساخت‌های موجود به گونه‌ای است که بتوان از این تکنولوژی در آن مکان استفاده کرد؟

بنابراین، به گفته‌ی دوید ولمن نویسنده کتاب “پایان پول”، تا زمانی که جایگزینی کارآمد و قابل اطمینان به وجود آید، بسیار بی تدبیرانه خواهد بود که اسکناس از میان حذف شود.

مارک تواین:” گزارش‌های در مورد مرگ من اغراق شده اند”

کسانی که به آینده‌ی پول فکر می کنند، همواره دوست دارند که این جمله را از مارک تواین، نویسنده‌ی مشهور آمریکایی، نقل کنند:” گزارش‌های در مورد مرگ من اغراق شده اند”. در مقاله‌ای نویسندگان پول نقد را با داستان سیندرلا مقایسه می‌کنند. ” پدر و مادری ندارد که از او مراقبت کنند. تنها خواهرانی ناتنی دارد که سعی می‌کنند به او بفهمانند که از او زیبا تر هستند.” اسکناس با ما خواهد ماند،  چه طرفداران بیتکوین و پی‌پل بخواهند و چه نخواهند.

در آن روز از تابستان سال ۲۰۵۰، شما ممکن است به محل کار خود بروید یا توسط پروژکتور هایی که تصویر هولوگرام شمارا پخش می‌کنند در جلسه حضور یابید. ممکن است حتی اسکناس کاغذی را لمس نکنید. اما به احتمال زیاد جایی تعدادی سکه و اسکناس برای مواقع ضروری ذخیره کرده‌اید. می‌توانید مطمئن باشید که جایی در جهان هنوز افرادی برای خرید از اسکناس استفاده می‌کنند.