با « عمارت بادگیر » کاخ گلستان آشنا شویم: جشنواره آینه کاری و معرق‌ها

آشنایی با « عمارت بادگیر » کاخ گلستان

کاخ گلستان ، نگین کاخ های ایران و تنها اثر ثبت شده جهانی تهرانی ها در میراث یونسکو است. جایی که روزانه پذیرای بازدید هزاران گردشگر از داخل و خارج از کشور بوده و در فهرست ۱۰ مقصد گردشگری اصلی پایتخت قرار دارد. محفلی برای تماشای زیبایی های چشم نواز هنر کاشی کاری و آینه کاری و جشنواره ای از معماری ایرانی و اسلامی باشکوه که شاه شهید٬ سلطان بن سلطان بن سطان٬ ناصر الدین شاه قاجار٬ از آن برای دیدار با چاکران و مخلصان و درباریان استفاده می کرد و نامش٬ یادآور زعامت سلطان صاحب قران و یادش٬ عهدنامه ننگین گلستان را تداعی می کند. هر چند آن در قفقاز امضا شد .. .

اگر شما هم قصد دارید تا آخر هفته ای را در مقر سلطان صاحب قران به تماشای تالار آینه و هدایای پیشکشی ناصرالدین شاه و دربار نشسته و در لوکیشن فیلم کمال الملک مرحوم علی حاتمی قدم بزنید٬ گشتی در کاخ گلستان را پیشنهاد میکنیم. در نزدیکی این کاخ نیز بنا ها و مقصد های گردشگری تاریخی مهمی چون موزه ملی ایران و موزه آبگینه و موزه ملی ملک قرار دارد. به امید آن که، ساخت و ساز در اطراف این مقصد گردشگری عظیم پایتخت، کاهش یابد. . .

عمارت بادگیر : جشنواره شکوه هنر ایرانی

عمارت بادگیر در مجموعه تاریخی جهانی گلستان تهران٬ یکی از بخش های مهم این بنای شاهانه محسوب می شود. عناصر هنر ایرانی را می توان در طراحی و ساخت این بنای باشکوه به نظاره نشست و به تحسین طراحانش در صدها سال پیش پرداخت. شما را محسور آینه کاری و مقرنس ها و کاشی کاری ها کرده  و بخشی از تاریخ را برایتان روایت می کند.  عمارت بادگیر را باید به نوعی٬‌ نمونه منحصر از معماری ایرانی و اسلامی دانست.  جایی که تا کنون٬ پذیرای میلیون ها گردشگر  بوده و لوکیشنی عالی برای تصویر برداری گردشگران و عاشقان تاریخ در پایتخت است.

کتیبه ای در بنای بادگیر کاخ گلستان وجود دارد که در اینستاگرام برخی از کاربران گلستان گرد دیده می شود و روی آیه انا فتحنا لک فتحا مبینا درج شده و با کاشی های رنگی و گل دار تزیین شده است. عمارت بادگیر داخل مجموعه ای به وسعت ۵ هکتار است که گفته می شود ده درصد وسعت اولیه محسوب می شود. این ساختمان٬ به این دلیل بادگیر نامیده می شود که بادگیرهای مرتفعی بر سر این عمارت دیدنی اخداث شده و یادآور سرزمین بادگیرهای ایران٬ یعنی یزد (دیار قنات و قنوت و قناعت) است. کار ساختش چهار سال به طول انجامید و در سال ۱۲۴۴ هجری قمری به پایان رسید.

ساخت این بنای زیبا، توسط حاج میرزا جعفرخان تبریزی و به سرپرستی عبدالله خان معمار باشی صورت گرفت. در زمان صدرات ناصر الدین شاه، فردی به نام حاجب الدوله، بازسازی های مختلف در بنا انجام داد و تغییراتی در آن بوجود آورد. ساختمانی که امروزه مشاهده می کنیم، حاصل تغییراتی است که از عهد ناصرالدین شاه به یادگار مانده است. برخی از جلسات وزرا در این عمارت برگزار میشد.

(جشنواره رنگ ها را در عمارت بادگیر مشاهده می کنید که چگونگی گذر نور از پنجره های مشبک رنگارنگ عمارت بادگیر ٬ تصویری رمانتیک را به ارمغان آورده است)

یکی از ساختمان های کوچک این مجوعه فرهنگی و تاریخی، شمس العماره بوده که از سال ۱۳۸۳ به این سو، هم چون تالار آینه، بازدید از آن برای عموم امکان پذیر شده است.

بخش های اصلی عمارت بادگیر و تزییناتش

آن چه در کاخ گلستان بیش از هر چیزی به چشم می خورد٬ تزیینات مجموعه است که جلا و درخشندگی وصف ناپذیری دارد و نظر هر بیینده ای را به خود معطوف می کند. تزیینات آن به خصوص در عمارت بادگیر ٬ شهره آفاق  است  و حیرت انگیز و چشم نواز. نشان از دست خلاق و شکوه فکر طراحان و برنامه  سازندگان در ۲۰۰ سال پیش دارد. به تماشای ارسی های ۹ گانه این عمارت زیبا که برویم٬ بخشی از ظرافت های معماری ایرانی را نظاره گر خواهیم بود.

ارسی هایی که شما را به دیدن رقاصی رنگ و نور و خیال پردازی های شاهانه می برد . پنجره های مشبکی که این روزها در اینستاگرام٬ مسجد نصیر الملک شیرازی  ها را در کانون توجه رسانه های جهانی قرار داده است٬ بخشی از فرهنگ خانه سازی قدیمی ایرانی بوده که امروزه نیز توسط افراد خوش ذوق و خوش سلیقه در طراحی بناها و رستوران ها در ۳۱ استان کشور به کار گرفته می شود.

در این بنا٬ شما به مهمانی ستون ها و سقف شاه نشین و زرنگاری های بی نظیر خواهید رفت که در عصر مدرن٬ دردانه طراحی خانه های سنتی ایرانی در عصر نه چندان دور است. گچ بری و منبت کاری و آینه کاری عمارت بادگیر ٬ بیش از همه٬ تحسین دانشجویان هنر و معماری را بر می انگیزد که با مرمر کاری٬ ابهتی چشمگیر را تداعی می کند.

در این مجموعه٬ شاهد ستون های گچی دو گانه هستیم که حالت مارپیج داشته و در قسمت شاه نشین بنا قرار دارد. نقاشی های این دو ستون٬ یادآور نقاشی های دوره زندیه بوده و این عمارت را به یک گالری هنر عصر قجر تبدیل کرده  است. هنری که این روزها٬ نماینده هنر ایران در پاریس و لندن و نیویورک بوده و دنیا٬ هنر ایران را به روایت هنر عصر قجر به خوبی می شناسد.

کف پوش های معرقی که در عمارت بادگیر کاخ گلستان قرار دارد٬ همگی  طرح بته جقه دارد. بته جقه از نمادهای اصیل هنر ایرانی است و به نوعی٬ نماد هنر ایران باستان است. ساخت بخش شاه نشین  عمارت بادگیر کاخ گلستان٬ زمان زیادی برده و از جذاب  ترین قسمت های نگین کاخ های ایران محسوب می شود.

(کف پوش  معروف در عمارت بادگیر  )

عمارت بادگیر دارای اتاق های گوشواره (کناری) و بالاخانه است. بالاخانه و اندرونی و بیرونی و شاه نشین و سرداب و هشتی٬‌ این ها بخشی از ساختار طراحی و معماری خانه های سنتی ایرانیان را تشکیل داده و ما می توانیم  چنین ظرفیت هایی را در طراحی عمارت بادگیر شاهد باشیم که هر یک٬ کاربرد خاص خود دارد.

(تصویری از شاه نشین عمارت بادگیر)

(سقف شاه نشین عمارت بادگیر کاخ گلستان را مشاهده می کنید که جشنواره باشکوهی از آینه کاری و منبت و مقرنس کاری با الهام از المان های اصیل در معماری ایرانی است)

گوشواره در فرهنگ معماری ایرانی به فضایی اطلاق می شود که در اطراف اتاق اصلی است. در این جا٬ اتاق اصلی٬ شاه  نشین  است. فلسفه  ساخت این گوشواره ها هم آن بود که فضای شاه نشین معمولا برای پذیرایی از مهمانان اعلیحضرت همایونی٬ کافی نبود و از مهمانان در گوشواره و بالاخانه پذیرایی می شد. نوازندگان درباری و چاگران نیز معمولا از در این بخش حضور داشتند.

در بام  عمارت بادگیر ٬ شاهد بالا خانه هستیم. بالاخانه همان طور که از نامش پیداست٬ بالای خانه است و بالا خانه عمارت نیز در طبقه دوم عمارت است. کاربردهای گوناگونی داشت که انبار و استقرار برخی از کارگران و خدمه٬ از جمله فلسفه ساخت آن بود. عمارت بادگیر مثل خانه های قدیمی ایرانی٬ دهلیزهای خوش طرح و نقشی دارد.

در زیر زمین عمارت بادگیر ٬ حوضخانه وجود دارد. معمولا در خانه های سنتی ایران٬ حوضخانه وجود داشته که در روزهای گرم سال از ان استفاده  می کردند.

امروزه به  موزه عکس خانه تبدیل شده و فضایی مناسب فصل گرما است. بادگیرهای این عمارت به چهار طرف حوض خانه عمارت منتهی شده و فضا را خنک و دلنشین می کند. حوضخانه عمارت بادگیر ٬ محفلی شب نشینی های تابستانی شاهاه قاجار است. حوض مرمری که در این بخش از ساختمان قرار داشت سبب شد تا اسم آن را حوضخانه بدانند. چنین حوضخانه ای در عمارت زیبا موزه مقدم دانشگاه تهران نیز وجود دارد.

وقتی صحبت از  عمارت بادگیر می کنیم٬ باید به فلسفه ساخت و استفاده از بادگیر ها هم اشاره ای کنیم.  لازم است که این موارد را نظر داشته باشید:

• عمارت بادگیر ٬ ۴ بادگیر مرتفع دارد که با کاشی های معرف آبی و زرد٬ دلفرینی می کند
• بادگیرها٬ سیستم تهویه مطبوع سنتی است که در یزد بسیار دیده می شود.
• بادگیر٬ همان کولر سنتی است که برای خنک سازی هوا در تابستان کاربرد دارد.
• بادگیرهای عمارت بادگیر ٬ سبب خنک شدن حوضخانه و تالار و اتاق ها می شود.
• بادگیرهای عمارت بادگیر ٬ با هنر معرق تزیین شده است.
• بادگیر٬ نماد معماری مناطق کویری ایران است.

• هدف از ساخت بادگیر عمارت گلستان٬ فقط خنک سازی هوا نیست. ارتفاع بلند و معرق کاری آن٬ فضای باشکوهی را خلق کرده است.
• بادگیر های کاخ گلستان سبب شده تا اتاق های گوشواره ساخته شده و شکوه گلستان٬‌ شاهانه تر شود.
• تاج گذاری مظفرالدین شاه قاجار در همین بنا انجام شد. چون مصادف بود با تابستان ۱۳۱۳ هجری قمری. او بر تخت طاووس تکیه  زد که از تخت های جواهر نشان ایران بوده و در موزه جواهرات سلطنتی نگهداری می شود.
• همان طور که در ابتدای گفتار عرض شد٬ ساخت عمارت و بازسازی آن در عصر فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه صورت گرفت.
• یکی از دلایلی که گفته می شود درباره ساخت عمارت بادگیر ٬ اسناد سلطنتی خاصی در دسترس نیست٬ عدم قرار گیری این بنا در فهرست بناهای سلطنتی است.

امکانات رفاهی کاخ گلستان

در کاخ گلستان٬ امکانات رفاهی زیادی در دسترس است که از ان جمله می توان به :

• بازارچه صنایع دستی با محصولاتی که نمادهایی از عمارت بادگیر و کاخ گلستان روی آن دیده می شود اشاره کرد. خرید از صنایع دستی ایران، حمایت از اقتصاد هنر و پاسداشت میراث ملی ایرانیان است.
• چای خانه گلستان که شما را با عطر دم نوش های گیاهی٬ مست می کند.
• عکاس خانه گلستان که شما را با لباس های قجری٬ به دوران ناصری می برد و عکس های خاطره انگیزی می توانید بگیرید.
• کتابخانه نسخ خطی کاخ گلستان و مرکز اسناد تصویری و مرکز اسناد خطی از جمله امکانات تخصصی این مجموعه به شمار می رود.

شیوه بازدید از کاخ گلستان

نگین بناهای تاریخی تهران، هر روز از ساعت ۹ صبح تا ۵ عصر ٬ میزبان بازدید عاشقان فرهنگ و هنر و تاریخ ایران است. بلیت بازدید از عمارت بادگیر با بلیت ورودیه این مجموعه تفریخی  و فرهنگی تفاوت دارد. هزینه خرید این بلیت بر ایرانی ها در سال ۹۷ ٬ ۲ هزار تومان برای بازدید از عمارت بادگیر و ۲۵۰۰ تومان برای بازدید از عمارت گلستان است.

پرداخت ورودیه برای بازدید از آن٬ الزامی است. البته کارکنان سازمان میراث فرهنگی و محققان و مهمانان دولت و گروه های کم تر از ۷ سال ٬ تخفیف ویژه دریافت می کنند. برای حمایت از صندوق نگهداری و مرمت آثار باستانی و تاریخی ایران٬ هیچ اشکالی ندارد که فرهنگ فاخر نذر فرهنگی و کمک مالی به سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی کشورمان که به زودی وزارت خانه گردشگری می شود را در نظر داشته باشیم.

بازدید از این مقصد گردشگری دیدنی پایتخت و کلیه موزه های ایران در ۲۸ اردیبهشت ماه هر سال به مناسبت روز جهانی موزه٬ رایگان است.

آن چه در بازدید از عمارت بادگیر و کاخ گلستان باید بدانیم

• از سایت کاخ گلستان٬ اطلاعات بیش تری از سایر بخش های کاخ بدست آورید.
• برای تماشای کاخ گلستان به روایت مصور و ویدیویی گردشگران داخلی و خارجی به هشتگ کاخ گلستان در اینستاگرام بروید.
• مراقب کودکان باشید تا آسیبی به مقرنس ها و کاشی کاری ها و تزیینات کاخ نرسد.
• عکاسی و فیلمبرداری در کاخ گلستان بدون سه پایه مجاز است.
• عکاسی در موزه های حوض خانه و نگارخانه و تالار اصلی ممنوع است.
• بازدید از عمارت بادگیر و کاخ گلستان از مسیرهای اعلامی٬ مجاز است.
• فاصله خود را با حفاظ های شیشه ای حفظ کنید.
• از لمس آثار خودداری کنید. فکر کنید اگر میلیون ها نفر مثل شما به لمس آثار بپردازند٬ آیا اثری از این میراث بزرگ ایرانیان برای نسل های آینده باقی خواهد ماند؟
• استفاده از فلاش٬ سبب آسیب به آثار می شود.

• سعی کنید موقع سلفی٬ از مونوپاد استفاده نکنید تا به آثار برنخورد.
• هر گونه عکاسی تبلیغاتی بدون مجوز ممنوع است.
• سعی کنید با خوراکی به داخل فضای کاخ نروید.
• ورود کالسکه کودک به داخل عمارت بادگیر ممنوع است.

چگونه به عمارت بادگیر برویم؟

ادرس عمارت بادگیر تهران

عمارت بادگیر کاخ گلستان در منطقه ۱۲ شهردار و خیابان ۱۵ خرداد قرار دارد. نزدیگ میدان ارگ. از مترو ایستگاه ۱۵ خرداد در خط ۱ مترو شهر تهران استفاده کنید. خیابان های منتهی به  کاخ گلستان٬ باب همایون و صور اسرافیل است. سبزه  میدان هم  از جمله  خیابان های منتهی به خاک است که سنگ فرش شده و امکان مراجعه با خودرو نیست. اما ماشین های برقی٬ شما را به نزدیکی کاخ می  برد.

اتوبوس هایی که در خیابان خیام هستند و در ایستگاه گلوبندک توقف دارند٬ برای عزیمت به این منطقه  باید استفاده شود.

دیدنی های اطراف کاخ گلستان

اگر به کاخ گلستان رفتید٬ معمولا ظرف ۱ ساعت می توان از بخش های مختلف آن بازدید کرد. پس از آن به بازار تهران بروید و خانه تاریخی مستوفی الممالک را تماشا کنید و موزه ارتباطات و بازار تاریخی عودلاجان و موزه عبرت و خزانه جواهرات ملی و موزه ملی ایران را بازدید کنید که ظرف ۵ ساعت امکان پذیر است.

(هشدار درباره ساخت و ساز در اطراف گلستان تهرانی ها)