چه عواملی بر نرخ ارز مؤثر است؟

🔹البته در اغلب دوره‌های زمانی، به واسطه‌ سیاست‌ هایی مانند تثبیت نرخ، چند نرخی کردن بازار، مداخله در بازار، اصطکاک و ناکارایی در بازار، تحریم‌ها و نظایر آن، نرخ ارز تحت تأثیر قرار گرفته و از نرخ تعادلی فاصله گرفته است.

🔹نرخ ارز در چند ماه اخیر با رشدی غیر متعارف مواجه شده که نیاز به تحلیل و ریشه‌ یابی دارد. اگر مقطع زمانی شهریور سال جاری را نسبت به ماه مشابه سال قبل درنظر بگیریم، در این مدت نرخ رشد نقطه به نقطه پایه پولی و نقدینه گی به ترتیب در حدود ۲۶ و ۳۶ در صد بوده است. هم چنین نرخ تورم نقطه به نقطه شهریور سال جاری نسبت به شهریور سال گذشته در حدود ۴۰ در صد بوده است.

🔹از طرف مقابل، میانگین ماهانه نرخ ارز در شهریور سال جاری نسبت به شهریور سال گذشته در حدود ۱۰۶ در صد رشد داشته است که بیان گر رشد بیش از دو برابر نرخ ارز طی یک سال است. ملاحظه می‌شود که‌ رشد نرخ ارز طی یک سال گذشته، تناسبی با نرخ تورم یا متغیر های پولی ندارد؛ اگر چه رشد نقدینه گی و به تبع آن روند فزاینده نرخ تورم در ماه‌های اخیر، بخشی از افزایش نرخ ارز را توضیح می‌دهد ولی شواهد آماری حاکی از آن است که سایر متغیر های مؤثر بر نرخ ارز، در ماه‌ های اخیر، نقش بیش تری در تعیین نرخ ارز در بازار ایفا کرده است. به بیان دیگر، تغییرات متغیرهای پولی یا نرخ تورم،‌ نمی‌تواند تمامی تحولات نرخ ارز را توضیح دهد و لذا در این‌جا باید به نقش سایر عوامل مؤثر بر نرخ ارز،‌ به ویژه عوامل کوتاه‌مدت و برونزا پرداخت.

🔹جدای از عامل مهم رشد نقدینه گی و نرخ تورم، یکی دیگر از مهم ترین متغیر های اثر گذار بر نوسانات نرخ ارز در بازار، میزان منابع ارزی در دسترس می‌ باشد. منابع ارزی کشور، به طور کلی از محل صادرات نفتی، صادرات غیر نفتی و حساب سرمایه یا ایجاد بدهی قابل حصول است. آمار منتشر شده گمرک نشان می‌ دهد که ارزش صادرات غیر نفتی کشور در شش ماهه نخست سال جاری، با کاهش معنی‌دار نسبت به سال قبل مواجه شده است. بخشی از این کاهش، در اثر تحریم‌ های خارجی (تحریم‌ های تجاری و بانکی) و بخشی نیز ناشی از کاهش تقاضای جهانی و کاهش نسبی قیمت‌ های جهانی اقلام صادراتی کشور (در اثر شیوع از کرونا) بوده است.

🔹 در شش‌ ماه نخست سال جاری، عواید و در آمد های ارزی حاصل از صادرات نفت خام و گاز طبیعی نیز در اثر تشدید تحریم‌ های خارجی و محدودیت دست رسی به حساب‌های ارزی و همدچنین کاهش قیمت‌دهای جهانی، کاهش یافته است.

🔹 در مجموع، در سال جاری سر جمع عواید حاصل از صادرات نفتی و غیرنفتی کشور در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته، کاهش قابل توجهی داشته است.  در این جا باید به نقش عامل برونزای شیوع گسترده  کرونا در جهان هم اشاره کرد. شیوع کرونا در جهان، عوارض و پی آمد های مختلفی بر اقتصاد کشور از جمله بر بازار ارز داشت. شیوع کرونا از یک طرف بر میزان تقاضای جهانی کالاها و بر قیمت کالاهای صادراتی کشور اثر گذاشت و موجب کاهش مقدار و ارزش صادرات کشور شد.

🔹مجموع تحولات ناشی از تشدید تحریم‌ های نفتی و تجاری و شیوع گسترده  کرونا، منجر به کاهش شدید منابع ارزی کشور و فشار بر بازار ارز شده است.

🔹آمار های گمرک نشان می‌دهد که در نیمه نخست سال جاری، میزان واردات گمرکی کشور در حدود ۲۱ در صد کاهش یافته است. ولی در مقابل، میزان کاهش در ارزش صادرات کشور (اعم از نفتی و غیر نفتی)، بسیار بیش از آن بوده است. به بیان دیگر، کاهش ارزش صادرات، بسیار بیش از کاهش ارزش واردات بوده است و در نتیجه آن، تراز تجاری کشور بعد از دو دهه، در نیمه نخست سال جاری منفی شده است.

🔹منفی شدن تراز تجاری کشور (اعم از نفتی و غیر نفتی) به طور طبیعی، موجب تشدید فشار بر بازار ارز و در نتیجه افزایش نرخ ارز می‌شود.

🔹این نکته را نیز باید اضافه کرد که کاهش منابع ارزی کشور،‌ علاوه بر تحولات تراز تجاری،‌ تحت تأثیر تحولات حساب سرمایه نیز قرار دارد.
به علت شرایط تحریم، از یک طرف امکان تأمین مالی خارجی (کوتاه‌ مدت و بلند مدت) و جذب منابع ارزی از خارج وجود ندارد و از طرف دیگر، امکان دست رسی به بخشی از منابع ارزی متعلق به کشور میسر نیست. هر دو عامل، فشار بر بازار ارز را تشدید کرده و موجب افزایش نرخ ارز می‌شوند. در این زمینه هم چنین، بحث بازگشت ارز صادراتی و خروج سرمایه نیز طبیعتاً بر افزایش نرخ ارز مؤثر است.

منبع: چشم انداز اقتصاد ایران