کنشگری رسانه و روابط عمومی در سیل ۹۸

سیب پرس/دکتر منصور ساعی

روابط عمومی ها: کارگروه پس از بررسی رفتار شماری از روابط عمومی دستگاه های رسمی درگیر در سیل اخیر، ضعف اصلی آنها را در مرحله پیش از وقوع سیل «فقدان برنامه جامع اقدام ارتباطی –رسانه ای درون و برون سازمانی» ارزیابی کرد. قابل توجه اینکه عموم روابط عمومی ها در نظام رصد و ارزیابی خود اساساً تصور و درکی از وقوع سیلاب در مقیاسی که رخ داد نداشتند و سازوکارهای رصد و ارزیابی آنها امکان چنین آمادگی را برای آنها فراهم نمی کرد. از همین رو «غافلگیر شدن»و «قرار گرفتن در موضع انفعالی» به هنگام مواجهه با بحران سیل وجه اشتراک عموم روابط عمومی ها به شمار می رود.

🔹مطبوعات و روزنامه ها: هنوز «ارتباطات بحران» و «روزنامه نگاری بحران» مفاهیمی مغفول در نظام رسانه ای ایران هستند. از همین رو، رفتار مطبوعات در مواجهه با بحران به طور عمده متکی به ابتکارهای موردی و شخصی و نه رویکردی جامع مبتنی بر سازمان، آموزش، تجربه اندوزی و مهارت افزایی است. در کل مصاحبه ها با روزنامه نگاران و خبرنگاران، فقط دو خبرنگار صداوسیما و خبرگزاری تسنیم از گذراندن دوره دو روزه روزنامه نگاری بحران در ۱۵و ۶ سال قبل خبر داده اند. جاماندگی مطبوعات، حتی روزنامه های پرسابقه و صاحب نام، در بهره گیری از فناوری های نوین ارتباطات و اطلاعات و استفاده از شبکه های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی، و کم توجهی به ضرورت برخورداری از روزنامه نگاران حرفه ای و مهیای پوشش بحران، به میزان قابل ملاحظه ای از چابکی و نقش آفرینی نشریات و روزنامه های حرفه ای در پوشش سیل کاست و میدان را به فعالیت شهروندان در فضای مجازی سپرد. این در حالی است که شهروندان به هنگام ارائه و به اشتراک گذاشتن خبرها و نظرها در شبکه های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی طبعا نمی توانند معیارهای حرفه ای – اجتماعی -اخلاقی روزنامه نگاری را به اجرا درآورند و اساساً نمی توان از آنها چنین انتظاری داشت. به لحاظ جغرافیایی، شماری از مطبوعات محلی هنوز نتوانسته است، مفهوم و کارکرد رایج «رسانه» را کسب کند. اینگونه مطبوعات امروز به درجه ای از استقلال مالی و حرفه ای نرسیده اند که بتوانند حتی در شرایط عادی به روال کار خبری و اطلاع رسانی خود بپردازند. به همین دلیل حتی پس از فروکش شدن سیلاب نیز بخشی از مطبوعات محلی نتوانستند انتشار یابند و رویدادها را پوشش دهند.

🔹صداوسیما: درمجموع رویکرد صداوسیما حین و پس از سیلابهای ۹۸از منظر رسانه ای و ارتباطی حرفه ای تر بوده و در عملکرد آن وجه «هشداردهی و اطلاع رسانی» غلبه داشته است. البته رویکرد انتقادی صداوسیما عمدتاً معطوف به برانگیختن و واداشتن مقامات و مسئولان به حضور و اقدام در صحنه حوادث بود که منجر به حضور بی برنامه، مکرر و گاه نمایشی آنان می شد و عملیات امداد و کمک رسانی و الزامات مدیریت بحران را تحت تأثیر قرارمی داد. پس از فروکش کردن اوج سیلاب ها پخش ویژه برنامه های تحلیلی –تفسیری وقایع و نیز انعکاس وسیع مطالبات و صداهای مردم سیل زده، توانست توجه افکار عمومی را تا حدودی از شبکه های ماهواره ای فارسی زبان به پوشش صداوسیما سوق دهد. بررسی نشان می دهد بیش از سه چهارم کسانی که در پیمایش نظرات سیل زدگان در استانها شرکت کرده اند ترجیح می دهند در بحران ها اخبار را از صداوسیما دریافت کنند. همین امر ضرورت تقویت سازوکارها و اشکال اطلاع رسانی در این رسانه را بیشتر آشکار می کند. »

🔹خبرگزاری ها: نداشتن دانش زمینه ای و پیشینی در حوزۀ آب و بحران سیل، جذابیت اخبار غیررسمی و حتی خبرهای جعلی، ضعف ها، کاستی های فنی و حرفه ای و دیده نشدن در میدان اصلی افکار عمومی، ازجمله چالش های خبرگزاری ها و سایت ها در پوشش رویداد سیل بودند. در این میان، شاید مهمترین چالش، به دلایل گوناگون، از دست رفتن مرجعیت خبری برای خبرگزاری ها و سایت های رسمی و حتی رسانه های جریان اصلی بود.
واقعیت این است که اخبار رویداد سیل بیش از خبرگزاری ها و سایتهای رسمی خبری در شبکه های اجتماعی و پیام رسان های موبایلی جریان یافته بود. لاجرم، روایت شکل گرفته از سیلاب ها در این فضا نیز عمدتاً بر کاستی ها و نقاط ضعف عملیات امداد و نجات و اسکان سیل زده ها استوار بود. درحالی که دسترسی خبرگزاری ها به منابع موثق خبری برای رد یا تأیید انبوه خبرهای منتشر شده در شبکه های اجتماعی و ماهواره ای و امکان سنجش صحت آنها دشوار بود، در کنار بازنشر بسیاری از این محتواهای منفی وتنش زا توسط شبکه ها و رسانه های غیررسمی و مخالف دولت عملاً امکان مدیریت فضای رسانه ای کشور و کاهش بحران را در مقاطعی با سختی مواجه کرد.