جامعه‌پذیری معکوس، راهبرد مبارزه با پیری دیجیتال

سیبنا-منصور ساعی-جامعه‌پذیری یکی از کارکردهای مهم خانواده است و فرایندی است که انسان‌ها از طریق آن، شیوه‌های زیست، هنجارها و ارزش‌ها و نحوه فعالیت و کنشگری در جامعه‌شان را یاد می‌گیرند. هرچند جامعه‌پذیری غالبا درباره کودکان به کار برده می‌شود؛ اما این فرایند مخصوص آنها نیست؛ بلکه در دنیای امروز که همه امور و فعالیت‌های اقتصادی، بانکی، اجتماعی، آموزشی، پزشکی و نظایر آن در بستر رسانه و فناوری انجام می‌شود، افراد میانسال و سالمندی که یک پا در سنت دارند و یک پا در دوران جدید، باید شیوه زیست و عمل در دنیای کاملا دیجیتالی و رسانه‌ای‌شده را یاد بگیرند

🔹 به دلیل تحولات دیجیتال، تا چند سال دیگر با مرگ خیابان‌ها و نبود خدمات حضوری ادارات و سازمان‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی مواجه خواهیم شد. اگر نسل قدیم توانمند و آگاه نشود، بازنده و عزلت‌نشین خواهد بود.‌
🔹«جامعه‌پذیری معکوس و مهاجرت آگاهانه به دنیای شبکه‌ای» یکی از مؤلفه‌های مهم در ایجاد تغییر نگرش و قدرت سازگاری نسل میانسال و سالمند‌ با سیر شتابان دنیای جدید و کاهش پیری دیجیتال و افزایش مهارت‌ها و توانایی استفاده از رسانه‌ها و فناوری‌های ارتباطات و تعاملات زندگی است.

🔹 جامعه‌پذیری معکوس و مهاجرت دیجیتال به جامعه شبکه‌ای والدین و نسل قدیم، هم می‌تواند با سیاست‌گذاری و برنامه‌های هدفمند آموزشی از سوی نهادهای سیاست‌گذار انجام شود و هم می‌تواند از سوی نسل فرزندانی صورت گیرد که به دلیل اجتماعی‌شدن و زیست کامل در یک محیط فناوری‌محور و رسانه‌ای‌شده، سواد و مهارت بیشتری در استفاده و کاربری فناوری‌های ارتباطی نسبت به نسل والدین برای پیشبرد امورات و نیازهای زندگی خود دارند.‌

🔹خانواده و جامعه ایرانی بین جهان سنت و جهان مدرن رسانه‌ای معلق است. باید یک فرایند جامعه‌پذیری معکوس رخ دهد و نسل جدید ناگزیر ذهن و رفتار نسل قدیم را به‌روز کند تا امکان تعامل و گفت‌وگو با نسل جدید فراهم شود. هم‌اکنون خیلی از آن والدین برای آشنا‌شدن با امکانات و شیوه کار با گوشی‌های هوشمند یا تبلت، از دانش فنی و هوش فناورانه نسل فرزندان کمک می‌گیرند. این کار منجر به کاهش شکاف دانایی، شکاف دیجیتال و کاهش هراس از فناوری و اعتماد به ابزارهای نوین و سازگاری با آن می‌شود. البته این فرایند جامعه‌پذیری را باید با کمک سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، هدفمند و کارآمد کرد تا دو نسل احساس خوبی از همکاری با یکدیگر داشته باشند.

🔹در واقع یکی از فرصت‌های مهم برای شکل‌گیری گفت‌وگوی بین‌نسلی این است که فرزندان شیوه کار با فناوری را به والدین خود بیاموزند. این کار آنها را به هم نزدیک می‌کند و پیوندهای نسلی را تقویت می‌کند. این رویکرد از هراس نسل والدین از فناوری می‌کاهد و به مهاجرت آگاهانه و به آگاهی از مزیت‌های کاربردی و محتوایی و سرگرمی‌محور آن منجر می‌شود. نسل والدین باید برای عقب‌نماندن از توسعه شتابان فناوری‌ها، روزآمد باشند و دچار پیری دیجیتالی نشوند.

🔹 پیری دیجیتالی سندرومی است که در آن فرد توان سازگاری با سرعت فزاینده و تغییرات مداوم فناوری‌ها را ندارد و از نسل فرزندان عقب می‌ماند. یکی از پیامدهای پیری دیجیتالی این است که والدین سواد و شناخت و مهارت مواجهه با دنیای جدید، مکانیسم‌های رفتار، چگونگی کار با وسایل و ابزارهای دیجیتالی، چگونگی رفع نیازها و برقراری ارتباطات و تعاملات در دنیای دیجیتال را از دست می‌دهد. هرچقدر والدین از پیری دیجیتال فاصله بگیرند و خودشان را به‌روزتر کنند، این موضوع خیلی به آنها کمک می‌کند که فضا و دنیای زیست فرزندان‌شان را ببینند و با آنها تعامل برقرار کنند. این مقوله به گفت‌وگوی بین آنها کمک می‌کند؛ چون با جهان آن آشنا می‌شوند.

🔹‌در واقع یکی از ابعاد جدید ارتباطات میان‌فردی، رسانه‌ای‌شدن و مجازی‌شدن ارتباطات و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی است. والدین کمتر اهمیت استفاده از فناوری‌های ارتباطی و رسانه‌های اجتماعی آنلاین را درک می‌کنند. این در حالی است که حضور و کنش در این دنیا به بخش مهمی از ضرورت‌ها و نیازهای والدین و فرزندان تبدیل شده است. این امر ناشی از فقر سواد رسانه‌ای و سواد دیجیتال والدین است. به منظور حضور و کنشگری فعال والدین در دنیای آنلاین و تعاملی و برقراری ارتباطات مطلوب با فرزندان باید تقویت سواد رسانه‌ای و سواد دیجیتال والدین با هدف جلوگیری از پیری دیجیتال و مهاجرت آگاهانه به دنیای شبکه‌ای در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد.