“طبیعت” و “اصل” در فلسفهٔ حقوق منتسکیو

▪️«طبیعت» و «اصل» دو مفهوم بنیادین علم اجتماعی است که منتسکیو در تبیین دگرگونی‌های اجتماع وارد کرده است و در توضیح نسبت قانون‌های هر اجتماعی به «اصل» حکومت آن اجتماع نیز بر آن است که هر قانونی در اجتماع از «اصل» آن حکومت ناشی می‌شود…
▪️شاهانی که تحت قانون‌های بنیادین دولت خود فرمان می‌رانند، خوشبخت‌تر از فرمانروایان خودکامه‌‌ای هستند که برای آنان هیچ قاعده‌‌ای وجود ندارد که قلب آنان و مردم را مهار کند… از خودکامه‌‌ای که فاقد هر گونه بزرگواری است، چگونه می‌تواند بزرگواری صادر شود.
▪️نظام استبدادی را می‌توان از اقوام وحشی قیاس گرفت که به جای چیدن میوه از درخت آن را از بیخ قطع می‌کنند. در چنین نظامی، که شورای دولتی وجود ندارد، تدبیر امور دولت به سهولت مناسبات مدنی اراده می‌شود. ادارهٔ کشور جز صورتی از تدبیر منزل نیست و صاحبان مناصب حکومتی جز کارکنان تختگاه نیستند. قدرت حکومت در دولت آن قرار ندارد، بلکه در ارتشی است که برای دفاع از حکومت ایجاد شده و برای حفظ حکومت باید ارتش را حفظ کرد. ▪️منتسکیو از باب استفهام انکاری می‌نویسد که اما مسئله این است که آیا می‌توان میان «امنیت دولت و امنیت شخص شاه آشتی برقرار کرد؟»
▪️همچنان که «اصل» هر حکومتی عامل محرک آن است، «تباهی» هر حکومتی نیز با تباهی «اصل» آن آغاز می‌شود… دیگر شیوه‌های حکومتی از این حیث نابود می‌شوند که «عوارض خاصی» اصل آن‌ها را تباه می‌کند، اما خودکامگی، آنگاه که علل عارضی مانعی در برابر تباهی آن ایجاد نمی‌کند، از درون فرو می‌پاشد؛ «بنابراین تا زمانی می‌تواند پایدار بماند که شرایطی که از دیانت، موقعیت و سرشت مردم ناشی می‌شوند، آن را به تبعیت از نظم و قاعده‌‌ای وادار نکنند. این امور اجباری در طبیعت خودکامگی وارد می‌کند، اما آن را دگرگون نمی‌کند؛ توحش آن نظام باقی می‌ماند و برای مدتی مهار می‌شود».

بریده از کتاب نظام‌های نوآئین در اندیشهٔ سیاسی نوشته دکتر سید جواد طباطبایی